Msikiti wa Al-Azhar: Alama ya Ulimwengu na Muunganiko wa Kiarabu na Kiislamu

Imetafsiriwa na: Malak Abdel Nasser na Basmala El-Ghazaly

Imehaririwa na: Mervat Sakr

Mratibu wa Lugha ya Kiswahili: Mervat Sakr

Al-Azhar ni mojawapo ya misikiti mikuu na maarufu nchini Misri na duniani kote katika Uislamu. Ukaribu wake na taasisi za elimu umewavutia mamilioni ya wanafunzi na walimu wao, hivyo kuufanya kuwa kivutio cha elimu kwa Waislamu wote, chanzo cha Uislamu wa wastani, na ishara inayong'ara ya dini hii. Umri wake umepita zaidi ya miaka elfu moja, ukiwa na mchango mkubwa wa kisayansi, kidini, kitaifa, na kiustaarabu kwa watu wa Misri na kwa umma wa Kiislamu kwa ujumla. Kwa hivyo, umekuwa alama ya ustaarabu, rejea kuu ya elimu, na jukwaa la mwito wa kweli wa Kiislamu.

Ingawa ulianzishwa kwa lengo la kueneza madhehebu ya Shia wakati wa uvamizi wa Misri na Jowhar al-Siqili, kamanda wa al-Mu'izz li-Din Allah, khalifa wa kwanza wa Faatimiyyun nchini Misri, hivi sasa unafundisha Uislamu kwa mujibu wa madhehebu ya Sunni. Baada ya kuanzisha jiji la Kairo, alianzisha msikiti wa Al-Azhar, ambapo sala ya kwanza ya Ijumaa ilifanyika tarehe 7 Ramadhani 361 H - 972. Hivyo, ni msikiti wa kwanza ulioanzishwa katika jiji la Kairo na ni urithi hai wa Faatimiyyun nchini Misri.

Waandishi wa historia wametofautiana kuhusu asili ya jina la msikiti huu, lakini ni wazi kuwa Faatimiyyun waliliita Al-Azhar kwa heshima ya Faatima al-Zahra, binti wa Mtume Muhammad (S.A.W.), ili kuenzi sifa zake.

Kipindi cha utawala wa Mamluk kilikuwa moja ya nyakati bora zaidi kwa msikiti wa Al-Azhar, ambapo watawala wa Mamluk walijitahidi kuimarisha msikiti kwa wanafunzi na walimu wake, pamoja na kupanua ujenzi wake. Katika kipindi cha utawala wa Ottoman, masultani wa Kiosmani walionesha heshima kubwa kwa msikiti na watu wake, ingawa Al-Azhar uliunga mkono Mamluk wakati wa vita vyao dhidi ya Waturuki. Hata hivyo, heshima hii haikuthibitishwa kwa vitendo vya kuboresha miundombinu ya msikiti au kusaidia walimu na wanafunzi wake.

Licha ya hayo, katika kipindi hicho, Al-Azhar uliendelea kuwa kituo muhimu cha elimu kwa Wamisri na Waislamu kwa ujumla. Ulikuwa mahali pa kwanza kupokea elimu ya dini kupitia masomo yake na ulikusanya wanasayansi wakubwa wa Misri. Pia, ulianza kufundisha baadhi ya sayansi za falsafa na mantiki kwa mara ya kwanza.

Wakati wa kampeni ya Ufaransa nchini Misri, Al-Azhar ulikuwa kitovu cha upinzani. Ndani ya ukumbi wake, wahadhiri walipanga Mapinduzi ya Kairo ya Kwanza na walishiriki katika harakati za kujitenga na utawala wa Kifaransa. Hata hivyo, walikabiliwa na mateso makali na kupoteza hadhi yao. Katika Mapinduzi ya Kairo ya Pili, wanasayansi wakuu wa Al-Azhar walikumbwa na mateso makubwa, ikiwa ni pamoja na kutozwa faini kubwa na kunyang’anywa mali zao.

Baada ya kuuawa kwa Jenerali Kléber, Al-Azhar ilipoteza baadhi ya wanafunzi wake, akiwemo Suleiman al-Halabi. Katika kipindi cha mwisho cha utawala wa Kifaransa, mamlaka za kikoloni zilitoa amri ya kumkamata Sheikh wa Al-Azhar, Sheikh Abdullah al-Sharqawi. Hali kati ya Al-Azhar na utawala wa Kifaransa ilizidi kuwa ngumu hadi siku za mwisho za ukoloni wao nchini Misri.

Baada ya kuondoka kwa Wafaransa nchini, Muhammad Ali Pasha alijitangaza kuwa mtawala wa Misri, akijibu wito wa watu.

Anachukuliwa kama muanzilishi wa familia ya Aliyya iliyotawala Misri kuanzia mwaka 1805 hadi 1952. Alijitahidi kuimarisha utawala wake kwa kujitenga na wanasayansi wa Al-Azhar, na watoto na wajukuu zake walifuata njia hiyo, ikiwa ni pamoja na mfalme Farouk, ambaye alikataa kiti cha enzi kutokana na mapinduzi ya mwaka 1952. Katika mwaka huo, kulingana na sheria iliyotolewa, ilitangazwa rasmi kuanzishwa kwa Chuo Kikuu cha Al-Azhar na uanzishwaji wa vyuo vingi.

Ujenzi wa Msikiti wa Al-Azhar Katika Nyakati Zote

Msikiti wa Al-Azhar umepata umakini wa wakuu, sultani, na watawala katika ujenzi wake tangu kuanzishwa kwake hadi sasa, hasa katika kipindi cha Mamluk. Ujenzi wa mwisho ni pamoja na matengenezo makubwa yaliyokamilika mwaka 1439 H / 2018, yaliyodumu kwa karibu miaka mitatu, na msikiti unashughulikia eneo la takriban mita za mraba 12,000.

Historia ya Elimu ya Al-Azhar

Msikiti wa Al-Azhar ni chuo kikuu cha kale zaidi kilichokamilika duniani kwa kuzingatia walimu wa masomo mbalimbali na madhehebu tofauti ya kiutawala, wanafunzi kutoka sehemu mbalimbali za dunia, vitabu vya masomo, maktaba za umma, na makazi ya chuo ambako kuna huduma zote za kuishi bure. Ni kiongozi wa maendeleo na ustawi, na ni alama ya uwezo wa watu wa Misri, hasa na watu wa Kiarabu na Kiislamu kwa ujumla katika mafanikio ya ustaarabu na kisayansi. Matoleo yake kwa karne nyingi hayajawahi kuwa na mipaka katika sayansi za kidini na lugha, bali yamepanuka hadi sayansi za kidunia ambazo zinanufaisha binadamu wote.

Tangu Al-Azhar ilipokuwa chuo cha kisayansi, mafunzo yake yamekuwa ya asili na rahisi, bila udhibiti au ugumu. Mwanafunzi alifika katika uwanja wake akiwa na tamaa ya kutafuta elimu, bila kuathiriwa na vikwazo vya umri, wala idadi ya miaka aliyokuwa amepitia katika masomo. Alikuwa na uhuru wa kutembelea waalimu mbalimbali na kujifunza kile alichotaka kwa miaka.

Katika mwanzo, masomo katika Al-Azhar yalikuwa yanafanywa kwa kufundisha sayansi za kidini na Kiarabu, na hakukuwa na mitihani au vyeti. Mwalimu aliwekwa katika sehemu maalumu ya msikiti wa Al-Azhar, na alitoa masomo yake kwa wakati maalum kila siku, na yeyote aliyependa kusikiliza aliruhusiwa kufanya hivyo bila vikwazo. Waliketi karibu naye katika mizunguko, wakimsikiliza na kuandika anachokisema. Ikiwa mwanafunzi aliona kuwa amefanikiwa katika kuelewa masomo, alirudi kwa mwalimu na kumweleza alichohifadhi au alichokielewa, na mwalimu alijadili naye. Ikiwa mwanafunzi alifanikiwa katika majadiliano, mwalimu alimpatia ruhusa. Hivyo, msingi wa masomo ulikuwa ni majadiliano na mijadala kati ya wanafunzi na walimu wao, ambayo ilinufaisha akili na kukuza uwezo wa kuelewa. Hali hii ilidumu kwa muda mrefu hadi ilipohitajika kuwekwa sheria maalumu za Al-Azhar na wanafunzi wake, walimu, na uongozi wa masomo.

Sayansi za Masomo katika Msikiti wa Al-Azhar 

Sayansi zilizofundishwa katika msikiti wa Al-Azhar zilikuwa zaidi ya ishirini, zikiwemo: Fiqh, Usuli wa Fiqh, Tafsiri, Hadithi kwa njia ya riwaya na diraya, Misingi ya Hadithi, Tawhid, Falsafa na Hekima, Tasawuf, Sarufi, Nahau, Mantiki, Maana, Bayaan, Badi, Hisabati, Algebra na Mlinganisho, Sayansi za Kiastronomia, Lugha, Muktadha, Ushairi, Qafiyah, na Sayansi ya Nyota.

Mfumo wa Kila Siku wa Masomo

Masomo katika msikiti wa Al-Azhar yalianza baada ya sala ya alfajiri na kuendelea hadi sala ya jioni.

Hatua za Elimu

Masomo yaligawanywa katika hatua tatu:

• Hatua ya Kwanza – Vitabu rahisi vilifundishwa na walimu wachache.

• Hatua ya Pili – Vitabu vya kiwango cha kati vilifundishwa na walimu wenye uzoefu zaidi.

• Hatua ya Tatu – Vitabu vikubwa na vigumu vilifundishwa na wanazuoni wakuu.

• Mwanafunzi alihamia kutoka hatua moja hadi nyingine alipoonyesha uwezo wa kuelewa vitabu rahisi, na alipoona anastahili, aliendelea kusoma vitabu vigumu kwa walimu wakuu hadi akamaliza masomo yake.

Ukanda wa Al-Azhar: Alama ya Umaarufu wa Kimataifa na Mshikamano wa Kiarabu na Kiislamu

Al-Azhar daima imefungua milango yake kwa wasomi na wanafunzi kutoka Misri na nje bila ubaguzi. Imekuwa kituo kikuu cha elimu kwa Waislamu wa Mashariki na Magharibi, ikionyesha mshikamano wa Kiarabu na Kiislamu. Zaidi ya kuwa chimbuko la sayansi za Kiislamu, Kiarabu, na kiakili, Al-Azhar pia imekuwa makao ya kudumu kwa wanafunzi kutoka kote ulimwenguni, ikichangia maendeleo ya ustaarabu wa Kiislamu na kibinadamu.

Mojawapo ya mila za kihistoria za Al-Azhar ilikuwa kuanzisha "ukanda" maalumu kwa kila taifa, ambapo wanafunzi kutoka mataifa mbalimbali ya Kiarabu na Kiislamu walipewa makazi ya bure kwa muda wa masomo yao. Ukanda hizi zilitoa malazi, chakula, mavazi, mishahara, na misaada mingine kwa wanafunzi wageni kama njia ya kuwaenzi.

Ukanda za Wanafunzi wa Kigeni

• Ukanda wa Waturuki – Kwa wanafunzi kutoka Uturuki, Asia, Ulaya, na visiwa vya Bahari ya Mediterania.

• Ukanda wa Watu wa Shamu – Kwa wanafunzi kutoka Syria, Palestina, Lebanon, na Jordan.

• Ukanda wa Haramain – Kwa wanafunzi kutoka Saudi Arabia.

• Ukanda wa Wayemeni – Kwa wanafunzi kutoka Yemen.

• Ukanda wa Wakurdi – Kwa wanafunzi wa Kisunni kutoka kaskazini mwa Iraq, Sham, na Anatolia.

• Ukanda wa Wabaghdad – Kwa wanafunzi kutoka Iraq, Bahrain, na Kuwait.

• Ukanda wa Wasuleimani – Kwa wanafunzi kutoka Afghanistan.

• Ukanda wa Wahindi – Kwa wanafunzi kutoka India.

• Ukanda wa Wajaawa – Kwa wanafunzi kutoka Indonesia, Ufilipino, na Malaysia.

• Ukanda wa Wamagharibi – Kwa wanafunzi kutoka Tripoli, Tunisia, Algeria, na Moroko (hasa wafuasi wa madhehebu ya Maliki).

• Ukanda wa Wasenari – Kwa wanafunzi kutoka Senar, Sudan.

• Ukanda wa Wadarfuri – Kwa wanafunzi kutoka Darfur, Senar, na Takrur.

• Ukanda wa Wasalihi – Kwa wanafunzi kutoka Chad na maeneo jirani.

• Ukanda wa Wabarabera – Kwa wanafunzi kutoka Mauritania na maeneo jirani.

• Ukanda wa Wajabarti – Kwa wanafunzi kutoka Ethiopia na pwani ya Bahari Nyekundu.

• Ukanda wa Wabornu – Kwa wanafunzi kutoka Afrika Magharibi kama Senegal, Niger, Guinea, na Ghana.

• Katika karne ya 20, nyumba zingine zilianzishwa kama vile Nyumba ya Wachina na Nyumba ya Afrika Kusini.

Ukanda za Wamisri

• Ukanda wa Wamisri wa Juu – Kwa wanafunzi kutoka Kusini mwa Misri.

• Ukanda wa Washarqia – Kwa wanafunzi kutoka mkoa wa Sharqia.

• Ukanda wa Vipofu – Kwa wanafunzi wasioona.

• Ukanda wa Wabahari – Kwa wanafunzi kutoka mkoa wa Bahari.

• Ukanda wa Wafyume – Kwa wanafunzi kutoka Fayoum.

• Ukanda wa Wafushnia – Kwa wanafunzi kutoka Beni Suef.

• Ukanda wa Washanwani – Kwa wanafunzi kutoka Shanwan.

• Ukanda wa Ibn Muammar – Ukanda pekee usio na mgawanyo wa kitaifa au kimadhehebu.

• Ukanda wa Waaqbaghawiyya – Kwa wanafunzi wanaohudhuria masomo maalum.

• Ukanda wa Mahanafi – Kwa wanafunzi wa madhehebu ya Hanafi.

• Ukanda wa Mahanbali – Kwa wanafunzi wa madhehebu ya Hanbali.

• Ukanda wa Abbasiyya – Ilitumika kama makao ya utawala wa Al-Azhar, ofisi za madaktari, na kituo cha kutoa fatwa.

Ukanda hizi ziliendelea kuhudumia wanafunzi hadi kuanzishwa kwa Mji wa Wajumbe wa Kiislamu tarehe 12 Rabi' al-Awwal 1379 H / Septemba 15 1959, ambapo wanafunzi walianza kuhamia huko.

Al-Azhar: Chanzo cha Uzalendo Katika Nyakati Zote

Historia ya Msikiti na Chuo Kikuu cha Al-Azhar inaonyesha kuwa wanazuoni wake wamechangia kwa kiwango kikubwa katika maisha ya Misri na ulimwengu wa Kiislamu. Kwa karne nyingi, Al-Azhar imekuwa kiongozi wa mwangaza wa kielimu na maendeleo, ikiwa na msimamo wa kusimama upande wa ukweli na haki.

Mbali na uongozi wake wa kielimu, Al-Azhar pia imekuwa chombo cha harakati za uzalendo, ikiitetea Misri na masuala ya Kiarabu na Kiislamu kwa ujumla. Hadi leo, msikiti wake unasimama imara, minara yake ikiendelea kuwa alama ya elimu na uongozi wa kidini, huku wanazuoni wake wakibeba jukumu la kueneza elimu na kuongoza jamii kwa busara na uadilifu