KILIO KISICHOONEKANA: CHANGAMOTO ZA AFYA YA AKILI KATIKA JAMII YETU

Imeandikwa na ROGERS RICHARD

Afya ya akili ni kiini cha ustawi wa binadamu. Ni nguvu isiyoonekana, lakini inayobeba maisha ya kila siku ya mtu kuanzia namna tunavyofikiri, tunavyohisi, hadi jinsi tunavyoshirikiana na wengine. Hata hivyo, tofauti na magonjwa ya mwili yanayoonekana kwa macho au kutambulika kwa vipimo vya hospitali, changamoto za afya ya akili mara nyingi hubaki kuwa kilio kisichoonekana. Ni kilio kinachofichwa nyuma ya tabasamu, ni majeraha yasiyoachia damu, ni maumivu yasiyo na bandeji. Katika jamii yetu, changamoto hizi zimeenea kimyakimya, zikisababisha madhara makubwa kwa mtu mmoja mmoja, familia, na taifa kwa ujumla.
1. KILIO KISICHOONEKANA
Kilio cha afya ya akili hakisikiki kila mara kwa maneno. Kipo kwenye macho yanayong’aa kwa nje lakini yaliyopoteza matumaini ndani. Kipo kwenye tabia za ghafla za hasira, ukimya wa muda mrefu, usingizi usio na utulivu, au tamaa ya kupoteza maisha. Changamoto za afya ya akili kama msongo wa mawazo, wasiwasi (anxiety), unyogovu, utegemezi wa dawa za kulevya, na matatizo ya kumbukumbu hujitokeza taratibu. Watu wengi huendelea na maisha yao wakiwa wamejificha nyuma ya pazia la “mimi niko sawa,” ilhali ndani wanapambana na dhoruba kubwa.
2. MIZIZI YA CHANGAMOTO ZA AFYA YA AKILI
Changamoto za afya ya akili katika jamii yetu hazitokei kwa bahati mbaya. Zina mizizi inayochangiwa na mazingira na hali tunazoishi:
• Msongo wa maisha ya kila siku: changamoto za kiuchumi, ukosefu wa ajira, gharama kubwa za maisha, na madeni hupelekea watu wengi kukata tamaa.
• Migogoro ya kifamilia: ndoa zenye matatizo, malezi duni, ukatili wa kijinsia, na unyanyasaji wa watoto.
• Stigma na mitazamo ya kijamii: imani potofu kwamba matatizo ya akili ni udhaifu wa kiroho au laana, jambo linalowazuia watu kutafuta msaada.
• Athari za mabadiliko ya kijamii na teknolojia: matumizi mabaya ya mitandao ya kijamii, shinikizo la kujilinganisha na wengine, na upweke wa maisha ya kisasa.
• Matukio makubwa ya kiwewe: vita, ajali, majanga ya asili, na unyanyasaji wa muda mrefu huacha makovu makubwa ya kisaikolojia.
3. ATHARI ZA CHANGAMOTO ZA AFYA YA AKILI
Afya ya akili inapodhoofika, mtu hupoteza mwelekeo wa maisha. Athari zake huenea zaidi ya mtu binafsi:
• Kwa mtu binafsi: hupunguza uwezo wa kufanya kazi, kusoma, na kufurahia maisha. Wengine hujikuta wakijihusisha na ulevi au kujaribu kujiua.
• Kwa familia: huleta mivutano, ulemavu wa kihisia, na mzigo wa kifedha kutokana na gharama za matibabu au upotevu wa kipato.
• Kwa jamii: hupunguza nguvu kazi, huongeza umaskini, na kuchochea uhalifu na utovu wa nidhamu.
• Kwa taifa: gharama za kiafya na kijamii zinazotokana na matatizo ya akili ni kubwa na huzuia maendeleo endelevu.
4. UKIMYA UNAOTAFUNA
Changamoto kubwa zaidi ya afya ya akili siyo magonjwa yenyewe, bali ni ukimya unaozunguka suala hili. Wengi wanaopata msongo wa mawazo huogopa kutafuta msaada kwa sababu ya unyanyapaa. Maneno kama “amechanganyikiwa,” “amepagawa,” au “hana akili timamu” yamekuwa silaha zinazowafanya watu wengi kuficha hali zao. Hali hii huendeleza mateso kimyakimya.
5. NJIA ZA KUKABILIANA NA CHANGAMOTO HIZI
Ili kuvunja ukimya na kuondoa kilio kisichoonekana, jamii inapaswa kuchukua hatua madhubuti:
• Elimu ya jamii: kuelimisha watu kuhusu afya ya akili na kuondoa dhana potofu.
• Huduma za afya ya akili: kuongeza vituo vya ushauri nasaha, wataalamu wa saikolojia, na huduma za bei nafuu.
• Mazungumzo ya wazi: familia na jamii kufungua milango ya mazungumzo ya dhati bila kuhukumu.
• Msaada wa kijamii: kujenga mitandao ya urafiki na vikundi vya msaada kwa wanaopitia changamoto.
• Sera za serikali: kuweka mkazo wa kitaifa katika afya ya akili kama sehemu ya msingi ya huduma za afya.
• Mchango wa taasisi za dini na jamii: kutoa nafasi kwa waumini kuzungumza na kupokea msaada wa kisaikolojia bila kulaumiwa.
6. KUJENGA JAMII YENYE UPENDO NA UFAHAMU
Jamii inapaswa kuelewa kuwa afya ya akili ni sawa na afya ya mwili. Hakuna mtu anayehisi aibu kusema ana malaria au kisukari; vivyo hivyo haipaswi kuwa na aibu kusema ana msongo wa mawazo au matatizo ya kiakili.
MWISHO
Afya ya akili si tatizo la mtu mmoja; ni jukumu letu sote. Kwa kushirikiana, tunaweza kugeuza kilio kisichoonekana kuwa matumaini na uponyaji.