"Sham Ennessim"... Hadithi ya Sikukuu ya Zamani Zaidi Maarufu yaadhimishwa na Wamisri

Imetafsiriwa na/ Ahmad Emad Sayed
Imehaririwa na/ Fatma El-Sayed

Misri ya kale ilishuhudia sikukuu za kidini, kijamii na kilimo, zikiwa na matambiko maalumu yaliyoitofautisha na ustaarabu mwingine wa kale, ikiwa ni pamoja na Sikukuu ya Sham Ennessim, ambayo Wamisri wameisherehekea tangu mwaka 2700 KK.

Sham Ennessim ni mojawapo ya sikukuu za kilimo katika Misri ya kale. Wamisri wa imani tofauti walikubaliana juu yake, kama inavyolingana na Pasaka kwa Wakristo wa Misri, na ina uhusiano wa zamani na Pasaka ya Kiyahudi, na bado inaadhimishwa na kila mtu nchini Misri hadi leo.

Jina "Sham Ennessim" lilihusishwa na kalenda ya kilimo ya Misri, kama neno "Shammo" linamaanisha majira ya joto, na ni muhimu kwamba Misri ya kale iligawanya mwaka katika misimu 3 inayohusiana na mzunguko wa kilimo, ambapo Mwaka Mpya wa Misri huanza na msimu wa mafuriko (Akht),  inayolingana na kuonekana kwa nyota ya mashairi ya Yemen, ambayo hutokea Julai 19 katika kalenda yetu ya sasa.

Kisha inakuja msimu wa kupanda "Peret", ambayo huanza Novemba, na inaambatana na kuonekana kwa ardhi baada ya mafuriko kuzuiwa, na msimu wa majira ya joto "Shammo", ambayo huanza Machi na kumalizika Julai.

Wakati baadhi ya wataalamu katika lugha ya kale ya Misri wanaamini kwamba jina "Sham Al-Nessim" linamaanisha muundo kamili wa lugha katika lugha ya kale ya Misri, ambayo ni "Shammo (mavuno)- En (ku) - nessim (mmea)", katika dalili wazi kwamba jina la asili la Misri halipotoshwi kwa kuanzisha neno la Kiarabu "Nasim", kamusi inalofafanua kama "upepo laini ambao hautembei mti", kutaja hali ya hewa kali na kuanzishwa kwa majira ya kuchipua.

Eataalamu walitofautiana katika kuamua mwanzo wa wazi na sahihi kwa sherehe ya Wamisri ya sherehe ya "Sham Ennessim", baadhi yao waliamini kwamba sherehe ilianza katika nyakati za predynastic, kulingana na mgawanyiko wa historia ya Misri ya kale. Wengine waliamini kwamba ilianza mwaka 4000 KK, hadi maoni mengi yakatulia kuhusu sherehe rasmi nchini Misri kama imeanza mnamo 2700 KK, na mwisho wa Enzi ya Tatu na mwanzo wa Enzi ya Nne, ingawa maoni haya hayaondoi kuonekana kwake katika kipindi cha awali, hata kwa njia ya sherehe zisizo rasmi.

Maisha ya Mmisri wa zamani hayakuishia tu katika kuanzishwa kwa ibada za kidini, bila kufurahia furaha za maisha na kueneza roho ya furaha, alikuwa na hamu ya zaidi ya mara moja kusisitiza dhana ya furaha katika maandiko yake ya fasihi, kama vile dondoo hii, inayoitwa "wimbo wa mpigaji kwenye takataka", dondoo inayoonesha kiwango cha kufuata kwa Misri kwa kila kitu kinachoangaza furaha kwa mwanadamu katika maisha yake na karibu na familia yake, akinukuu tafsiri ya Kifaransa iliyotolewa na Mwanasayansi Claire Lalouette, kwa Maandishi ya Kale ya Misri:

"Tumia siku nzuri, Weka uvumba na mafuta mazuri pamoja kwa pua yako, kuweka maua ya lotus na maua kwenye kifua chako, wakati mke wako laini moyoni mwako anakaa karibu na wewe. Acha nyimbo na ngoma ziwe mbele yako, na uweke wasiwasi nyuma yako. Hamkumbuki chochote ila furaha, mpaka siku ifike kwenye nchi inayopenda ukimya."

Sherehe ya Sham Ennessim ilikuwa na uhusiano wa karibu na dhamiri ya Wamisri wa kale mwanzoni mwa uumbaji, kwani walikuwa na nadharia katika imani zao za kidini kuelezea jinsi ulimwengu ulivyoanzia.

Uzuri wa asili ulikuwa ni kielelezo kingine cha falsafa ya mwanzo wa uumbaji, iliyofunika Sikukuu ya Sham Ennessim, na Wamisri walifurahishwa sana na kuwasili kwake, kama sherehe maarufu na rasmi zinavyotawala, na Farao, mawaziri na wakuu wanashiriki ndani yake, Hii ni sikukuu ambapo maisha yanachipuka, mimea inachanua upya, na wanyama wanakuwa na nguvu; ili kuzalisha vizazi vipya, kwa hivyo ni kama uumbaji mpya.

Watu hutoka kwa makundi kwenda bustani, maeneo ya mapumziko, na mashamba kwa ajili ya kusherehekea Sham Ennessim, na hupumua harufu nzuri ya maua na kufurahia maua na harufu nzuri, wakiacha nyuma shida na taabu ya maisha.

Mara nyingi Maandishi ya Misri yaliyoea kutasawari mandhari zilizoonesha meza na vyakula vingi, mara nyingi vilivyokuwa vya kifahari kwa tabaka tajiri katika jamii ya Misri, kama vile mawaziri, makuhani, maafisa wakuu, na wamiliki wa ardhi. Lakini, watu wa kawaida walikuwa wakisubiri likizo na hafla za sherehe ili waweze kufurahia chakula na vinywaji vyote vyenye ladha nzuri kulingana na uwezo wao.

Mmisri wa zamani alikuwa na hamu ya kuingiza orodha yake katika "Sham Ennessim" vyakula kadhaa ambavyo havikuchaguliwa kwa nasibu au kwa bahati mbaya, lakini vilibeba umuhimu wa kidini na kiakili unaohusishwa na imani yake wakati wa sherehe yake ya tukio hilo. Miongoni mwa  vyakula vya msingi kama vile mayai, samaki wa chumvi (feseekh), vitunguu, saladi ya lettuce, na mbaazi ya kijani (malana).

Yai linaashiria upya na mwanzo wa uumbaji mpya katika imani ya kidini ya Misri, kama ilivyo asili ya maisha, njia ya kutoka kwa vizazi vya viumbe, asili ya kila uumbaji, na ishara ya kila ufufuo. Mmisri aliita "Suhat", na kuitaja katika papyri ya fasihi ya kidini ya kale wakati aliamini kwamba Mungu "aliumba dunia kutoka kwa udongo kwa namna ya yai, na roho ilizaliwa ndani yake, na maisha yalianza ndani yake." Kwa hiyo, walikuwa wakiwakilisha mayai kwenye meza za sadaka kwa maana yake ya ishara na dini.

Umuhimu wa yai pia unaoneshwa katika dondoo hii kutoka kwa Wimbo wa Akhenaten ambapo anamsifu Mungu, akinukuu tafsiri ya Kifaransa iliyotolewa na Lalouet ya Maandishi ya Kale ya Misri:

Wewe ndiye unayemhuisha mtoto tumboni mwa mama yake, hulainisha hofu yake na kumkausha machozi, humpa chakula tumboni mwa mama yake, humpa hewa viumbe wote waishi naye, na anaposhuka siku ya kuzaliwa kwake, unafungua kinywa chake na kumpa mahitaji yake. Kifaranga katika kiota cha kiota katika yai lake, kwa sababu kuanzia sasa unaipa upepo unaoipa uhai, na kuiunda kabisa, ili iweze kuvunja ganda la yai, na kutoka nje ya kutembea kwa miguu yake."

Ilihusishwa na mungu "Ptah" kwamba yeye ndiye muumba wa yai lililotoa jua, kulingana na mafundisho ya zamani ya Misri, kwa hivyo yai lilikuwa ishara ya jua jipya kila siku na chanzo cha maisha yote, na Mmisri alichora kuhusu yai matakwa yake mwenyewe, na kuiweka kwenye kikapu kilichotengenezwa kwa viganja vya mitende, kuwa na mtazamo wa nuru ya Mungu wakati inaangaza katika mwanga wa jua siku ya Eid kila mwaka.

Wamisri walikuwa na hamu ya kula samaki wa chumvi (feseekh) katika tukio hili na mwanzo wa utakaso wake wa Mto Nile, ambao aliita "Haabi" kuanzia kipindi cha Enzi ya Tano, pamoja na ushirika wa kula kwa sababu za mafundisho zinazohusisha kwamba maisha yaliumbwa kutoka bahari ya maji ya milele bila mipaka, ambayo viumbe vyote viliibuka, ikifuatiwa na ufufuo wa maisha na maendeleo ya sheria za ulimwengu.

Wamisri walifaulu katika utengenezaji wa samaki wenye chumvi, na walitenga maeneo sawa na warsha, kama inavyothibitishwa na maandishi katika kaburi la vizier "Rokh-mi-Ra" katika nasaba ya 18, na papyrus ya matibabu ya "Ypres" inaonesha kuwa samaki wa chumvi waliagizwa kwa kuzuia na kutibu magonjwa ya homa ya kuchipua na jua.

Wamisri walishikilia umuhimu mkubwa wa kula mmea wa vitunguu, ambao waliuita "uoni", wakati wa sherehe ya "Sham Ennessim" kama ya enzi ya nasaba ya sita, kwa sababu ya ushirika wake na hadithi ya zamani iliyozungumzia juu ya kupona kwa mkuu mdogo kutoka kwa ugonjwa usiotibika ambao madaktari hawakuweza kutibu, na kitunguu kilikuwa sababu ya uponyaji baada ya kuweka mmea chini ya mto wa mkuu, na kuivuta wakati wa jua siku iliyoambatana na sherehe ya Wamisri ya sikukuu ya "Sham Ennessim", kwa hivyo aliandika uponyaji wake, kwa hivyo ikawa desturi iliyohifadhiwa na Wamisri hadi sasa.

Kula kwa Misri ya kale ya lettuce katika tukio hili pia kulibeba umuhimu mwingine wa mfano na mafundisho, kwa sababu ya ushirika wa mmea na mungu "Min", mungu wa uzazi. Ypres Papyrus pia ilionyesha umuhimu wa kuchukua kama matibabu ya magonjwa ya Mfumo wa usagaji chakula.

Ama kuhusu vifaranga vya kijani, vinavyojulikana kama "Al-Malana", ilijulikana katika nyakati za Ufalme wa Kale, na Wamisri waliita "Hour-Bey", na ilibeba dalili ya mafundisho ya upyaji wa maisha kwa Wamisri, kwa sababu matunda ya vifaranga, wakati wa kujazwa na kukomaa, inaashiria kuwasili kwa kipindi cha chemchemi, msimu wa upya na ustawi wa maisha.

Wamisri wa kale walihamisha sherehe ya sherehe ya mavuno, "Sham al-Nessim", na mila zake kwa ustaarabu wa Mashariki ya kale wakati wa utawala wa Mfalme Thutmose III (1479-1425 KK) na ushindi wake wa kijeshi, uliochangia upanuzi wa Dola ya Misri kijiografia na kuondoka kwake kutoka mipaka ya serikali ya Misri, na usambazaji wa mila na desturi za Misri mgeni kwa ustaarabu huu, kwa hivyo iliandikwa kuendelea, hata kama walikuwa na majina tofauti.

Misri iliendeleza imani na sherehe zake kwa mawazo sawa ya kiitikadi, na Tamasha la Mavuno lilibeba dhana ile ile ya maisha mapya na mwanzo wa uumbaji kila mwaka katika ustaarabu wa Mashariki ya kale, na watu wa ustaarabu huo walichukulia kuwa mwanzo wa mwaka mpya wa ufufuo, kama ilivyotokea katika ustaarabu wa Babeli, Kiajemi na Wafoinike.

Sham Ennessim ni sherehe pekee imeyoleta Wamisri wa imani mbalimbali za kidini pamoja kwa maelfu ya miaka, bila kuvaa vazi la kiitikadi. Tukio la kihistoria nchini Misri linaathiri mitazamo ya akili  iliyotawala siku hizi, baada ya ardhi yake kubaki kituo cha kwanza cha maisha yote, maisha ya miungu na maisha ya wanadamu, kila kitu huanza kutoka mahali hapa.

Lalouet anasema kuhusu mawazo ya kale ya Misri: "Imani ilipenya ndani ya kina cha watu hawa, kwa hivyo ulimwengu wote na vitu vyake mbalimbali: vitu hai au visivyo na maana, wanadamu au wanyama, ulimwengu wa Mungu... Dini ipo katika kila kipengele cha ustaarabu wa kale wa Misri, ni dini ya matumaini na matumaini, fikiria kifo kama safari tu ya milele ya kimungu, na kuweka mila zilizofanywa, kuhakikisha kuishi kwao bila mwisho."

"Pasaka ya Kiyahudi", "Pasaka ya Kikristo" na "Sham Ennessim"

Sham Ennessim inahusiana kwa karibu na Pasaka kwa Wayahudi, kama walivyoondoka Misri wakati wa utawala wa Mtume Musa, amani iwe juu yake, siku hiyo iliambatana na tarehe Wamisri waliyosherehekea mwanzo wa uumbaji na mwanzo wa chemchemi, na walichukulia kuwa ni kichwa cha mwaka wao wa kidini.

Siku ya kuondoka kwao, waliitwa "Pasaka ya Kiyahudi", neno la Kiebrania lenye maana ya "kupita" au "kuvuka", neno "Baskha" lililotokana, likirejelea ukombozi wao na ukombozi wakati walipochinja mwana-kondoo wa Pasaka.

Hivyo, Pasaka ya Kiebrania iliambatana na Sikukuu ya Uumbaji ya Misri (Sham Ennessim), na kisha Pasaka ikahamia Ukristo kwa sababu ilikubaliana na tarehe ya "Pasaka ya Kikristo", na Ukristo ulipoenea Misri, sikukuu yao ilihusishwa na sikukuu ya Wamisri wa kale, na daima huanguka Jumatatu, siku baada ya Pasaka (Pasaka ya Kikristo) na ilielezwa katika kitabu "Muhtasari wa Taifa la Kikoptiki (Brief Coptic Nation)". 

Sham Ennessim ni sikukuu ya zamani ya kitaifa ambayo Wakopti waliyochukua mapema majira ya kuchipua, ili iwe mwanzo wa mwaka wao wa kiraia ambao sio wa kilimo.

Vyanzo
 
Kitabu cha lugha ya kale ya Misri kilichoandikwa na Dkt. Abdel Halim Nour El-Din.

Tovuti ya Kiarabu ya BBC.

Mratibu wa lugha ya kiswahili/ Tasneem Hamdy