Kati ya Utambulisho na Kutoweka: Lahaja za Kiasili za Tanzania

Imeandaliwa na Timu ya Idara ya Kiswahili

Umewahi kujiuliza kwa nini kuna tofauti kati ya watu wanaozungumza lugha moja? Na ni sababu gani zilizosababisha tofauti hizi za lugha? Lahaja sio tu tofauti katika matamshi na maneno, bali ni kioo kinachoonesha historia, utamaduni, na utambulisho wa watu. Zinacheza jukumu muhimu katika kuhifadhi urithi wa kitamaduni, kuimarisha mahusiano ya kijamii, na kuunganisha utambulisho wa kitamaduni. Katika makala haya, tutajadili asili ya lahaja, jukumu lake, na umuhimu wake katika kuunda utambulisho.

Kuna takriban lahaja 120 za asili nchini Tanzania, na lahaja hizi zimeainishwa katika makundi tofauti ya lugha. Kwanza, familia ya lugha za Kibantu: Lugha za Kibantu zilianzia maeneo ya mashariki mwa Nigeria na Kamerun. Zilienea sana kutokana na uhamiaji wa watu wake waliokuwa wakitafuta ardhi yenye rutuba baada ya kugundua umuhimu wa kilimo. Neno "Bantu" linamaanisha "watu" na ni familia kubwa zaidi ya lugha barani Afrika. Baadhi ya mifano ya lugha za Kibantu ni:

• Kiswahili: Ambacho ni lugha rasmi nchini Tanzania na ni lugha inayotumika sana katika Afrika Mashariki.
• Lugha ya Kirundi: Ambacho kinatumika katika maeneo ya mpakani kati ya Tanzania na Burundi.
• Kikongo: Ni lugha rasmi nchini Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo.
• Zulu: Ni lugha inayozungumzwa sana nchini Afrika Kusini.

Kitu kinachoshabihiana kati ya lugha hizi za Kibantu ni kufanana kwa sarufi na sauti.
Pili, lugha za Nili: Lugha za Nili zilianzia katika bonde la Mto Nile na eneo la Jazira nchini Sudan. Lugha za Nili zinaweza kugawanywa katika:
• Lugha za Nili za Mashariki: Zimejikita zaidi Kusini mwa Sudan. Miongoni mwa lugha hizi ni:
• Dinka: Ni mojawapo ya lugha zinazozungumzwa sana miongoni mwa lugha za Nili za Mashariki na inazungumzwa na kikundi kikubwa cha watu Kusini mwa Sudan.
• Nuer
• Shilluk
• Lugha za Nili za Magharibi: Zimejikita zaidi Magharibi mwa Sudan na Kusini mwa Chad.

 Miongoni mwa lugha hizi ni: Kunama na Masalit.
Lugha za Kiniloti Kusini ndizo zinazozungumzwa sana nchini Tanzania kati ya lugha za Kiniloti na zinazingatia maeneo ya mpakani kati ya Kenya na Uganda. Miongoni mwa lugha hizi ni pamoja na:

• Lugha ya Matamba: Inayozungumzwa na kabila la Matamba kaskazini mwa Tanzania.
• Lugha ya Iraqw: Inayozungumzwa na kabila la Iraqw kaskazini mwa Tanzania.

Tatu ni Khoi-San: Hizi hutegemea madokezo ya sauti badala ya herufi na ni miongoni mwa familia za lugha adimu sana nchini Tanzania. Matumizi yake yanaweza kuwa makubwa zaidi nchini Namibia, Botswana, na Afrika Kusini, na hupatikana katika maeneo ya mbali na jangwani. Miongoni mwa lugha katika familia hii ni:

• Lugha ya Kho: Hii ndiyo maarufu zaidi katika familia ya Khoi-San na hutumiwa sana nchini Namibia.
• Lugha ya San: Hutumiwa nchini Botswana na Afrika Kusini.

Nne ni familia ya Kushi ya Mashariki: Miongoni mwa lugha za asili katika familia hii ni lugha ya Nyamwezi inayozungumzwa sana kaskazini mwa Tanzania, hasa katika mkoa wa Arusha.

Kutoka Mji wa India wa Gujarat Hadi Afrika Mashariki:

Miongoni mwa lugha zinazokuwa na ushawishi mkubwa katika lugha za Kiafrika nchini Tanzania ni lugha ya Kigujarati inayotoka katika jimbo la Gujarat nchini India. Lakini, lugha ya Kigujarati ilifikaje Tanzania? Wakati wa ukoloni wa Uingereza, wafanyabiashara wengi kutoka India walihamia Afrika Mashariki na Tanzania kutafuta fursa za biashara. Baada ya hapo, jamii hii ya Wahindi iliishi Tanzania na kuamua kuhifadhi lugha na desturi zao, jambo lililokuwa na athari kubwa kwa jamii ya Kitanzania na lugha za Kiafrika.

Makabila ya Kiarabu na Sababu ya Tofauti za Lahaja:

Kuna Waarabu wengi ambao hawaishi katika nchi za Kiarabu za Afrika Kaskazini. Huko Eritrea, Waarabu huzungumza lahaja tofauti. Lahaja ya Waarabu wa Eritrea na Ethiopia ni mchanganyiko wa lahaja za Sudan na Yemen. Mbali na maneno kutoka kwa lugha za ndani za Kiamhari, nchi zote mbili zina idhaa za redio na televisheni zinazotumia Kiarabu, ambayo ni lugha rasmi nchini Ethiopia, pamoja na idara za lugha ya Kiarabu katika vyuo vikuu. Makabila ya Rashaida ndiyo kundi kubwa zaidi linalozungumza Kiarabu nchini Eritrea, na idadi yao inakadiriwa kuwa 100,000 kati ya watu milioni 4.79, kulingana na sensa ya serikali ya 2011.

Ingawa Kiarabu kilihusishwa na Uislamu nchini Ethiopia, kuna ushahidi kwamba ilikuwa lugha ya kale ya Kiethiopia hata kabla Uislamu haujafika Afrika Mashariki. Kufikia karne ya kumi BK, Waarabu walikuwa wameanzisha makazi ya kibiashara katika pwani ya mashariki ya Afrika kwa msaada wa Usultani wa Muscat. Walichanganyika na wenyeji wa maeneo haya, na jumuiya za Waarabu-Waafrika zilianzishwa, ambapo lugha ya Kiswahili na utamaduni zilikuza kutokana na mchanganyiko huo.

Katika Bonde la Nile, jumuiya za Waarabu-Waafrika pia zilianzishwa kutokana na Waarabu kuoana na Waafrika kutoka maeneo ya Sudan na Nile. Katikati ya karne ya kumi na tisa BK, wafanyabiashara Waarabu waliokuwa wakifanya biashara ya pembe za ndovu Afrika ya Kati walichanganyika na wakazi wa maeneo ya jangwa la Sahara.

Mji wa Harar mashariki mwa Ethiopia ni mji mkubwa zaidi wa Ethiopia unaojumuisha Waarabu kati ya wakazi wake, ingawa si wengi, kwani kuna makabila mengi ya Waarabu huko, na pia kuna Waarabu wachache katika mkoa wa Ogaden, ambao una Waislamu wengi (mgogoro kati ya Ethiopia na Somalia).

Lugha ya Kiarabu ndiyo lugha inayozungumzwa na watu wengi zaidi nchini Chad, na ni lugha rasmi inayozungumzwa kwa ufasaha na watu wa Chad, kwani kuna zaidi ya lahaja 120 za wenyeji zinazozungumzwa nchini Chad. Lakini katiba inatambua lugha mbili pekee: Kiarabu na Kifaransa kama lugha rasmi. Lahaja ya Chad inazungumzwa na zaidi ya watu milioni moja nchini Chad, na inazungumzwa na watu wachache nchini Kameruni, Nigeria, Niger, Afrika ya Kati, na Sudan Kusini. Kuna takriban 10-12% ya wakazi wanaozungumza Kiarabu nchini Senegal, na asilimia ndogo zaidi nchini Mali na Nigeria, na hawajumuishi wengi katika maeneo au miji yoyote ya nchi hizi. Nchini Niger –  inayoongoza vichwa vya habari kwa sasa – makabila ya Wabedui Waarabu mashariki mwa nchi wanaitwa "Waarabu wa Diffa", na pia wanajulikana kama Waarabu wa Mahamid, kwa kurejelea makabila yale yale ya Kiarabu yanayopatikana Sudan na Chad.

Utofauti wa Lahaja Nchini Tanzania:
Utofauti wa lahaja nchini Tanzania unatokana na mambo kadhaa ya kihistoria, kijiografia na kijamii, muhimu zaidi kati ya hayo ni:

• Historia ndefu na ya aina mbalimbali: Historia ya Tanzania inarejea kwenye ustaarabu mbalimbali, ambao kila moja ulichangia kuunda utambulisho wa kipekee wa kiisimu.
• Jiografia changamano: Tanzania ina maeneo mbalimbali, kama vile tambarare, milima na misitu, jambo ambalo limesababisha kutengwa kwa jamii nyingi kutoka kwa kila mmoja na kukuza lahaja tofauti.
• Uhamiaji unaorudiwa: Tanzania imeshuhudia mawimbi mengi ya uhamaji katika enzi zote, jambo ambalo lilisababisha kuchanganya tamaduni na lugha.
• Ukoloni: Ukoloni wa Uingereza na Ujerumani uliacha alama yake kwa lugha za wenyeji, na kusababisha kuibuka kwa lahaja mseto.
• Anuwai za makabila: Tanzania inajumuisha mamia ya makabila na koo, kila moja ikiwa na lugha yake, jambo ambalo huongeza utajiri wa mandhari ya lugha.

Matokeo ya Utanzu huu wa Lugha:
• Utajiri wa kitamaduni: Tofauti za lugha nchini Tanzania ni kiashirio cha utajiri mkubwa wa kitamaduni.
• Changamoto katika mawasiliano: Wakaaji wakati mwingine hukumbana na matatizo katika mawasiliano kutokana na tofauti za lugha.
• Kuimarisha utambulisho: Lugha za wenyeji husaidia kuimarisha utambulisho wa kitamaduni wa jamii za wenyeji.

Juhudi za Kuhifadhi Anuwai ya Lugha:
• Elimu: Serikali inahimiza ufundishaji wa lugha za kienyeji shuleni.
• Vyombo vya Habari: Vyombo vingine vya habari hutumia lugha za kienyeji kusambaza habari na programu.
• Tafiti: Watafiti husoma na kuandika lugha za kienyeji.

Lahaja ya Unaguja ni Maarufu Zaidi:

Lahaja ya Unaguja inatumika sana kati ya lahaja za Kiswahili kwa sababu ya historia yake ndefu na eneo lake la kimkakati kwenye kisiwa cha Zanzibar. Zanzibar, kilicho pwani ya mashariki ya Afrika, kilikuwa kituo muhimu cha biashara katika Bahari ya Hindi, na hivyo kuwavutia wafanyabiashara wa Kiarabu, Kiajemi, Kihindi, na Kiafrika. Kutokana na mwingiliano huu wa kitamaduni na kibiashara, lahaja ya Unaguja ilikua na kuwa yenye kufahamika zaidi na yenye ushawishi kati ya lahaja za Kiswahili.

Kwa muda, lahaja hii ikawa ndiyo mfano wa kiwango kinachotumika katika elimu na vyombo vya habari, jambo lililochangia kuenea kwake kwa kiwango kikubwa katika Afrika Mashariki na kwingineko. Leo, lahaja ya Unaguja ndiyo lugha rasmi nchini Tanzania na Kenya, na inatumika sana katika fasihi, vipindi vya televisheni, na redio, hivyo kuimarisha nafasi yake kama lugha kuu katika eneo hilo.

Athari ya Ukoloni kwa Lugha ya Kiswahili:
Kiswahili ni lugha inayozungumzwa katika eneo la mashariki ya Afrika katika nchi nyingi kama Tanzania, Kenya, Rwanda, Burundi na Kidemokrasia ya Kongo. Kiswahili imekuwa na maendeleo mengi kwa sababu ya ukoloni wa Ulaya, ambao nchi nyingi za Kiafrika zilikuwa chini ya utawala wake kwa miaka mingi. Hivyo, lahaja nyingi zimeathiriwa na lugha za kigeni kama Kiingereza, Kireno, na Kijerumani. Pia, Kiswahili kwa ujumla imeathiriwa na Kiarabu. Ukoloni wa Ulaya ulitekeleza siasa nyingi ili kufuta lahaja za kienyeji za Kiswahili na kuondoa utambulisho wao. Hii ilikuwa changamoto ngumu sasa dhidi ya kuendelea kwa lahaja za kienyeji za Kiswahili katika nchi za Kiafrika kama vile Kiswahili sanifu.

Mabadiliko ya Hali ya Kijamii: Ukoloni umesababisha mabadiliko makubwa katika muundo wa kijamii wa wakazi wa eneo hilo, ikiwa ni pamoja na ukuaji wa miji na uhamiaji wa kulazimishwa. Mabadiliko haya yaliathiri moja kwa moja matumizi ya lahaja za kienyeji, kwani watu walilazimika kuzoea lugha mpya au lahaja sanifu ya mawasiliano katika mazingira mchanganyiko ya mijini.

Mtazamo wa UNESCO Kuhusu Lahaja za Kienyeji Nchini Tanzania

Tanzania, kama nchi inayojivunia utofauti mkubwa wa lugha na utamaduni, inapata umakini maalumu kutoka kwa UNESCO. UNESCO ina mtazamo wazi kuhusu umuhimu wa kudumisha lahaja za kienyeji nchini Tanzania na inajitahidi kusaidia juhudi za kulinda na kukuza lahaja hizo. Kwa nini UNESCO inaangazia lahaja za kienyeji nchini Tanzania?

• Utofauti wa Lugha Kubwa: Tanzania ina zaidi ya lugha 120, na hii inafanya kuwa mojawapo ya nchi zilizo na utofauti mkubwa wa lugha duniani. Utofauti huu wa lugha ni hazina ya kiutamaduni ambayo inahitaji kulindwa.
• Vitisho dhidi ya Lahaja: Lahaja nyingi za kienyeji nchini Tanzania zinakabiliwa na hatari ya kuangamia kutokana na sababu kama vile mabadiliko ya kijamii, uhamiaji, kuenea kwa lugha za kimataifa, na ukosefu wa msaada wa serikali.

UNESCO ina jukumu muhimu katika kulinda na kuimarisha lahaja za kienyeji katika nchi mbalimbali duniani, ikiwa ni pamoja na nchi za Kiafrika na Kiarabu. UNESCO inatambua kwamba lahaja za kienyeji ni sehemu muhimu ya urithi wa kitamaduni wa watu na ni vyombo vya kubeba utambulisho na tamaduni za jamii husika.

Katika Muktadha wa Tanzania na UNESCO:
Tunapozungumzia lahaja za kienyeji nchini Tanzania, tunarejelea lahaja mbalimbali zinazozungumzwa na watu katika maeneo tofauti ya nchi. Kwa mfano, Kiswahili kina lahaja nyingi zinazotofautiana kulingana na maeneo mbalimbali.

Majukumu ya UNESCO Katika Kusaidia Lahaja za Kienyeji:
• Programu za Uhamasishaji: UNESCO hufanya programu za uhamasishaji ili kuonesha umuhimu wa lahaja za kienyeji na kuhamasisha jamii kuhusu umuhimu wao.
• Uthibitishaji na Uhifadhi: UNESCO husaidia miradi ya kurekodi sauti za wazungumzaji wa lugha na lahaja za kienyeji. Pia husaidia katika kuandaa kamusi za lugha na lahaja za kienyeji.
• Kuendeleza Zana za Teknolojia: UNESCO hufanya kazi katika kuendeleza zana za kisasa za kuhifadhi na kuthibitisha lugha na lahaja za kienyeji, kama vile hifadhidata za kidijitali na programu za lugha.
• Ushirikiano: UNESCO hushirikiana na serikali katika kuendeleza sera za lugha zinazohimiza matumizi ya lahaja za kienyeji, na pia husaidia mashirika yasiyo ya kiserikali na jamii za kienyeji katika kuhifadhi na kukuza lahaja hizo.

Kuunga Mkono Elimu kwa Lugha za Kienyeji:
• Kuingiza Lugha za Kienyeji kwenye Mitaala: UNESCO inasaidia kuingiza lugha na lahaja za kienyeji katika mitaala ya masomo na kutoa vifaa vya elimu vinavyohusiana na lugha za kienyeji.
Umuhimu wa Kuhifadhi Lugha za Kienyeji Nchini Tanzania:
• Kuhifadhi Utajiri wa Kitamaduni: Kuhifadhi lugha za kienyeji husaidia kulinda urithi wa kitamaduni wa Tanzania.
• Kuimarisha Maendeleo Endelevu: Matumizi ya lugha za kienyeji yanaweza kuchangia maendeleo endelevu kwa kuwezesha jamii kushiriki kikamilifu katika mchakato wa maendeleo.
• Kuimarisha Utambulisho wa Kitaifa: Kuhifadhi lugha za kienyeji kunachangia kuimarisha utambulisho wa kitaifa na uzalendo miongoni mwa Watanzania.
Changamoto Zinazokabili Kuhifadhi Lahaja za Kienyeji:
• Uhaba wa Rasilimali: Juhudi za kuhifadhi lugha za kienyeji zinakabiliwa na changamoto za rasilimali za kifedha na watu.
• Mabadiliko ya Kijamii na Kitamaduni: Mabadiliko ya kijamii kama vile uhamiaji na mabadiliko ya miji yanaathiri uendelevu wa lugha na lahaja za kienyeji.
• Ukosefu wa Kipaumbele kutoka kwa Serikali: Mara nyingine, lugha na lahaja za kienyeji hazipati kipaumbele cha kutosha kutoka kwa serikali.
Mifano ya Miradi ya UNESCO Nchini Tanzania:
• Miradi ya Nyaraka: Kusaidia miradi ya kurekodi na kuhifadhi lahaja za kienyeji katika maeneo mbalimbali ya Tanzania.
• Mipango ya Mafunzo: Kuandaa mipango ya mafunzo kwa walimu na wataalamu kuhusu namna ya kuhifadhi na kuchukua nyaraka za lahaja za kienyeji.
• Kusaidia Serikali katika Kuandaa Sera za Lugha: UNESCO inatoa msaada wa kitaalamu kwa serikali ya Tanzania katika kuandaa sera za lugha zinazohimiza matumizi ya lahaja za kienyeji.

Je, Lugha za Asili Zinaweza Kutoweka?
Kama ilivyoelezwa hapo awali, ukoloni ulikuwa na athari kubwa kwa lahaja za wenyeji nchini Tanzania, lakini tunaweza kujiuliza: Je, lahaja hizi za kienyeji zimekusudiwa kutoweka? Hasa, kwa vile Kiswahili ndiyo lugha inayotumika sana nchini Tanzania. Bila shaka, hakuna jibu la uhakika, lakini kuna baadhi ya mambo ambayo yanaifanya iendelee, na pia baadhi ya mambo ambayo yanaweza kufanya kutoweka kwake iwezekanavyo katika miaka ijayo.

Kwa mfano, lugha huwakilisha utambulisho wa kitamaduni wa kila jamii, hivyo wananchi hujaribu kuhifadhi utambulisho wao na kuzingatia urithi wao wa kitamaduni ili usipotee ikiwa lugha itatoweka.
Lugha za asili bado zinatumika katika maisha ya kila siku nchini Tanzania kwa ujumla na hasa katika jamii za vijijini, kuhakikisha inatumika na kurithishwa kutoka kizazi kimoja hadi kingine. Pia, lugha hizi bado zinatumika katika vyombo vya habari na hotuba rasmi, na serikali inafanya juhudi kubwa kuhifadhi lugha hizi kwa kutunga sheria za kuitumia kama lugha rasmi ya serikali kwa masilahi ya taifa na kuiingiza katika mifumo ya elimu na nyanja zingine.

Hata hivyo, lahaja za kienyeji pia zinakutana na changamoto kubwa, ikiwa ni pamoja na:
• Kuenea kwa matumizi ya lugha ya Kiingereza: Kiingereza ni lugha ya kimataifa na inatumika sana, jambo ambalo huwarahisishia vijana kuitumia na hivyo kuachana na lugha zao za asili.
• Uhamiaji: Michakato inayoendelea ya uhamiaji kati ya maeneo ya vijijini na mijini inawafanya watu kutumia lugha za taifa zaidi, huku ukosefu wa nyenzo za elimu ukiathiri ujifunzaji wa lugha za kienyeji.

Hivyo, ingawa ni vigumu kutabiri kwa uhakika kuhusu uwezekano wa kutoweka kwa lugha za asili nchini Tanzania, ni wazi kuwa lugha ni zaidi ya njia za mawasiliano; zinatumiwa pia kama kitambulisho cha mataifa na jamii.

Jukumu la Lahaja za Kienyeji katika Sanaa:
Lahaja za kienyeji nchini Tanzania zina nafasi muhimu katika sanaa, zikiakisi utambulisho wa kitamaduni wa jamii. Tanzania inajivunia utofauti mkubwa wa lugha, ikiwa na zaidi ya lugha 120 na lahaja mbalimbali za kienyeji, kama Kiswahili ambacho kinachukuliwa kuwa lugha rasmi ya kitaifa.
• Muziki: Lahaja za kienyeji hutumiwa katika nyimbo za kitamaduni na za kisasa, ambazo husaidia kuhifadhi urithi wa kitamaduni na kuupitisha kwa vizazi vipya. Kwa mfano, Kiswahili kinatumika katika muziki wa tarab, unaochanganya vipengele vya Kiarabu na Kiafrika.
• Fasihi na Ushairi: Lahaja za kienyeji pia hutumiwa katika ushairi na fasihi simulizi, ambapo huchukuliwa kuwa njia yenye nguvu ya kueleza maadili ya jamii na hadithi za watu.
• Ngoma na Uigizaji: Ngoma na michezo ya kitamaduni mara nyingi huchezwa kwa kutumia lahaja za mahali hapo, zikiakisi hadithi za kihistoria na matukio ya kitamaduni yanayovutia jamii.

Tafakari ya Utambulisho wa Kitamaduni:
• Kuhifadhi Urithi: Lahaja za kienyeji husaidia kuhifadhi urithi wa kitamaduni na mila za jamii mbalimbali nchini Tanzania, jambo ambalo huchangia katika kuimarisha hali ya utambulisho na kumilikiwa.
• Tofauti za Kitamaduni: Tofauti za lahaja huakisi utofauti wa tamaduni nchini Tanzania, unaoonesha utajiri wa nchi katika urithi wa kitamaduni.
• Umoja wa Kitaifa: Licha ya kutofautiana kwa lahaja, Kiswahili kinatumika kama nyenzo ya kuunganisha jamii mbalimbali nchini Tanzania, jambo ambalo huimarisha umoja wa kitaifa na kuonesha jinsi tamaduni nyingi zinavyoweza kuwa chanzo cha nguvu.

Jukumu la Serikali Kuhifadhi Lahaja za Asili:
Ni muhimu kuchukua hatua za makusudi ili kuhakikisha kwamba lahaja za kienyeji zinaendelea kuhifadhiwa na kuthaminiwa. Mashirika ya mafanikio yamechukua hatua za kutunza lugha hizi. Mfano mzuri ni serikali ya Tanzania, ambayo imechukua hatua za kukuza Kiswahili kama lugha ya kitaifa, ikitambua umuhimu wake katika kuunganisha watu kutoka asili tofauti.
Afrika Kusini pia inatia moyo matumizi ya lugha za asili shuleni na inajitahidi kukuza matumizi yao katika maisha ya kila siku. Juhudi hizi zinaonesha kwamba kuhifadhi utofauti wa lugha kunawezekana kupitia hatua za makusudi na za kimkakati.

Kuhifadhi na Kusherehekea Lugha za Kiafrika:
Kuhifadhi na kusherehekea lugha na lahaja za Kiafrika ni muhimu si tu kwa watu wanaozungumza, bali pia kwa kila mtu. Lugha na lahaja zetu hutunganisha sisi na zamani zetu, sasa, na baadaye. Kwa hivyo, ni muhimu tufanye kazi kwa pamoja ili kuhakikisha kwamba hizi lugha hazitoweki, na kwamba zitasaidia maisha yetu na ya vizazi vijavyo. Kwa kufanya hivyo, tunaweza kuhifadhi na kukuza urithi wa lugha na kitamaduni wa Kiafrika, kuchangia ulimwengu wenye umoja, uvumilivu, na utofauti.

Vyanzo:
https://www.unesco.org/en/fieldoffice/daressalaam
 https://www.unesco.org/en/countries/tz/insight
 https://www.unesco.org/en/articles/unesco-and-tanzania-celebrate-world-kiswahili-language-day
 https://www.unesco.org/en/articles/unesco-launches-world-atlas-languages-celebrate-and-protect-linguistic-diversity
https://rosaelyoussef.com/806791/%D8%AD%D9%83%D8%A7%D9%8A%D8%A9-%D8%B4%D8%B9%D9%88%D8%A8-%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%AA%D9%88-%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%AF%D9%8A%D9%85%D8%A9